3.1 BİR PLANIN İÇERDİKLERİ
Bir tekne planı şunları içermelidir:
- Endaze (ing: line) paftaları ve ofset tablosu
- İnşa (ing: construction) paftaları
- Yerleşim (ing: accomodation) paftaları
- Yelkenliyse direk ve donanım paftaları
Her pafta kendi ilgili alanına ait bilgileri içerir. Çizimler her zaman ölçeklidir. Genel görünüm için büyük ölçekler kullanılırken, özellikli alanların detaylı gösterilmesi gerektikçe ölçek de küçülür. Kolaylıkla anlaşılacaktır ki ölçeği olmayan bir planın hiçbir teknik değeri olamaz. Ölçeksiz çizimlere de plan değil eskiz denebilir ancak. Biz de bir planı yorumlamaya önce ölçeğine bakarak başlarız.
Didi 40 Cr paftalarında genel görünüm için 1/25 ölçek kullanılmış. İnşa planlarında 1/15 ve detaylarda 1/5 ölçek tercih edilmiş. Ölçek konusunu kapamadan önce emperyal sistemdeki ölçek yaklaşımını da kısaca gözden geçirelim.
Emperyal sistem, oranlarını parmak (ing: inch) ve ayak (ing: foot) oranı üzerinden kurar.
Örneğin: 1in = 8ft (1 in= 2.54 cm ve 8 feet = 243.84 cm) 1/96 oranına eşittir. Ya da, 1:2 emperyal ölçek, aynı hesapla 1/24 oranına karşılık gelir.
Plan takımı içinde en kafa karıştırıcı paftalardır ancak yapılacak teknenin gerçekte ne olduğunu anlatırlar. Örnek olarak aşağıya birkaç endaze çizimi koyacağım. Bunlar farklı teknelere ait endaze planları ancak hepsi tarihi tekneler. Güncel endaze çizimleri planın can alıcı bölümü olduğu için belli bir oranda gizliliğe ve telife tabidir ya da olmalıdır. Örnek olarak koyduğum endaze planı klasik bir teknenin değiştirilmiş planıdır, gerçek bir tekneye referans değildir!
Endaze planının temel elemanları, su hattına (ing: waterline = WL) paralel kesitler ve orta hatta (ing: center line: CL) paralel kesitler ve sabit aralıklarla enine kesitlerdir (ing: station = st). İlkine WL kesitleri ikincisine batok (ing: buttock) kesitleri üçüncüsüne st deriz. Bu kesitleri üç boyuttan ayrı ayrı çizdiğimizde temel endaze planını elde etmiş oluruz.
3.2.1 WL KESİTLERİ
Gerçek su hattına (LWL) paralel ve ondan sabit uzaklıktaki kesitlerdir.
Su hattı kesitleri, gerçek su altından ve üstünden geçecektir. Üstten geçen kesitler bordanın biçimi, alttan geçen kesitler ise su altı biçimi hakkında fikir verir. Bazı planlar, su altında kalan bölümü daha sık kesitlerle vermeyi tercih edebilir ölçüler değişse de amaç aynıdır: Teknenin biçimini anlatmaya çalışmak.
Su hattı kesitleri ismi, su hattı biçiminin bu kesitlerden anlaşılması gerektiği gibi bir izlenim uyandırsa da gerçekte, diğer iki boyutta da çizilmiş olan kesitlerle birlikte anlamı olacaktır. Oysa bu kesitlerin 0’ noktasını oluşturan LWL hattının ayrıca bir ölçüm değeri vardır. Bir önceki bölümde ele alınabilecek olan parametrelerden, teknenin su üzerindeki iz düşümünün alanı, LWL çizimi üzerinden hesaplanır (bunun, yelken alanıyla oranlanması bize, stabilite hakkında fikir veren bir sayı verir).
3.2.2 BATOK KESİTLERİ
Orta hattın sağında ve solunda ona paralel çizilmiş eşit aralıklı kesitlerdir.
Uzunlamasına düzlemde, WL kesitlerine dik kesitlerdir. WL ve batok kesitlerine teknenin başından veya kıçından baktığımız zaman basit bir karolajla karşılaşırız.
3.2.3 İSTASYONLAR
Teknenin enine düzlemine dik eşit aralıklı kesitlerdir.
Baş bodoslamanın en ucu 0 noktası olarak kabul edilerek, arkaya doğru, 1, 2, 3, vs. devam eder. Pek çok planda baş ve kıç formunu daha iyi tarif edebilmek için başa ve kıça yaklaştıkça ara kesitler de eklenir. 0, 1/4, 1/2, 3/4, 1, 11/2, 2, 3, 4, …….. 12, 121/2, 13, 131/2, Tr (kıçayna; ing: transom) gibi. Şu da belki belirtilmeli, klasik Alman sisteminde numaralama kıçaynadan baş bodoslamaya göre yapılır.
Şimdi her istasyonda elde edilen kesite karşıdan baktığımızda batokların ve WL kesitlerinin oluşturduğu karolajı yine görürüz. Her istasyon için bu karolaşın oluşturduğu biçimin sayısal tarifi teknenin biçiminin sayısal tarifidir.
3.2.4 OFSET TABLOSU
Yukarıda anlatılan sayısal tarife ofset tablosu denir.
Temelde, her istasyon için batokların LWL den yüksekliği (su altında ise “negatif“ değerli olur) ve WL kesitlerinin merkez hatta (CL) göre genişliği bir tablo halinde oluşturulur.
İnşayı kolaylaştırmak için bu tabloya başka kritik noktaların da sayısal değerleri eklenir. Şiyar hattı, güverte hattı, aşoz hattı, bodoslamanın ve kıçaynanın özel biçimi ve çeneli tekneyse çenenin konumu çizimlerde ve ofset tablosunda belirtilir.
Ölçüler metrik sistemde genellikle milimetre olarak verilir. Emperyal sistemde üç farklı sayıyla ifade edilir: 2. 6. 4. gibi. Birinci sayı ayak, ikinci sayı parmak üçüncüsü ise 1/8 parmak değeridir. Küçük teknelerin çizimlerinde daha da hassasiyet istenirse, bu üç sayının sonuna konan + işareti eklenecek 1/16 parmaklık ölçüyü tarif eder. Hiç unutulmaması gereken, bu ölçülerin her zaman planda ve ofset tablosunda dıştan dışa veriliyor olduğudur. Konstrüksiyon oluşturulurken kaplama kalınlığı ve gerekli diğer kalınlıklar düşülmelidir.
3.3 YARDIMCI ÇİZİMLER
Tekne formunu anlatan temel elemanların yanında tasarımcılar, inşacıların işini kolaylaştırmak için fazladan çizimler eklerler. Bunlardan en yaygın kullanılanları; çaprazlar (ing: diagonal) ve alan eğrisidir (ing: curves of areas).
3.3.1 ALAN EĞRİSİ
Alan eğrisi, adından da anlaşılacağı gibi, her istasyonun, gerçek su hattı altında kalan alanının hesaplanarak, keyfi bir katsayıyla çizime dahil edilmesiyle oluşur. Net bir ölçü olmamakla birlikte, deplasmanın dengeli dağılıp dağılmadığıyla ilgili görsel bir fikir sunar.
3.3.2 DİAGONALLER
Çapraz kelimesinin kullanılıp kullanılmadığını bilmediğim için, diagonal tanımını kullanmaya devam edeceğim. Diagonaller, batok ve WL kesitleri arasında değişik açılarla çizilmiş kesitleri anlatır.
Diagonallerin önemi daha çok inşa aşamasında ortaya çıkar, postaların kenar açıları (ing: edge bevel) diagonaller yardımıyla hesaplanır. Plan görünüşünde diagonallerin istasyon çizgileriyle yaptığı açılar, o noktadaki kenar açısına çok yakın bir değeri verir.
Kenar açılarını hesaplamaya başladığımızda, çizimden inşa aşamasına geçmeye başladık demektir. Endaze planlarını ve ofset tablosunu kullanarak, her istasyonu, gerçek boyutlarında, çalışılacak malzemenin örneğin kontrplağın ya da mastar olarak duralitin üzerine aktarırız. Bu sırada inşa planının da bize sunduğu detayları kullanmaya başlamamız gerekecektir. Öncelikle kaplama kalınlığı. Posta kalınlıkları, omurga, bodoslamalar ve açozlarının detayları gibi inşa detayları endaze paftalarının bize verdiği bilgilerle birleştirilir. Şimdi sırasıyla bunları gözden geçirelim.
3.4.1 İSTASYONLARIN GERÇEK BOYUTLARINDA ÇİZİMİ
Farklı inşa tekniklerinde istasyonların kullanım amacı farklıdır. Klasik ağaç tekne yapımında, istasyonlar, oluşturulacak postalara kılavuzluk eder. Örneğin 12 m bir teknede, 1 m arayla istasyonların çizildiğini varsayarsak, 12 adet istasyon vardır. Aynı tekne klasik ağaç yöntemleriyle inşa edilecekse, 20 ya da 30 cm arayla bir posta gerekir ki, 50 den fazla posta vardır. Aradaki postalar istasyonların kurularak teknenin gerçek biçimini bize göstermesinden sonra farklı tekniklerle örneğin basma tiriz ya da kesilmiş eğrilerle oluşturulur.
Benim ilk inşa ettiğim 17 feet catboat (İnanna) her istasyon bir postaya denk gelecek biçimde tasarlanmış ve çizilmişti.
Didi 40 Cr önce istasyonlarla tasarlanan formun inşacılar için perdelere (ing: bulkhead) taşınmış. Ofset tablosu da istasyonlar üzerinden değil perdeler üzerinden verildiği için inşa belirgin biçimde kolaylaşmış.
İnşa biçimi ne olursa olsun, istasyonlar gerçek boyutlarında çalışılacak malzeme üzerine taşınmalıdır. Bizim örneğimizde, 10 ve 12 mm kontrplak.
Çizimlerin ne anlatmaya çalıştığını anladıktan sonra uygulama basittir.
Malzemenin üzerine önce orta hat (CL) ve gerçek su hattı (LWL) çizilir.
WL ve CL
Referans noktaları ofset tablosu kullanılarak işaretlenir
Noktalar birleştirilir
Ve çok önemli: Kaplama kalınlığı düşülür:
3.4.2 KENAR AÇILARI
İstasyon, bizim örneğimizde ilgili perde (ing: bulkhead) dış hatlarıyla çizilmiş oldu. Şimdi sıra kenar açısını hesaplamada. Didi 40 Cr gibi bir teknede bu önemsiz gibi görünebilir. Kalınlığı 10 mm olan bir perdenin kenar açısı örneğin 15 derece olduğunda ön kenarla arka kenar arasındaki fark ne kadar olacaktır?
x/10 = Tanjant 10 x = 2.6 mm
Önemsiz değil. 2 mm lik bir açıklık yapışma gücünü belirgin biçimde azaltacaktır. Konstrüksiyon planlarına dikkat edildiğinde, perdelerin ya da postaların daralan tarafa yerleştirildiği görülür: Başa doğru gittikçe, istasyon hattının önüne, kıça doğru gittikçe, istasyon hattının gerisine yerleşiktir. Kenar açılarının düşüleceği varsayılarak bu yerleştirme biçimi yapılır. Tam istasyon hattında elde ettiğimiz biçim, teknenin başına ve kıçaynaya doğru giderek daralacaktır. Kenar açıları bu daralmanın ne kadar olacağını ifade eder.
Genellikle kenar açılarının hesaplanması bu aşamada ihmal edilen bir işlemdir. Biraz geometriyle uğraşmak yerine postaları kurduktan sonra göz kararı yapmak nedense daha kolay gelir. Gerçekte bu şekilde işçilik hem zorlaşmakta hem de çalışma saatleri uzamaktadır.
Kenar açıları yuvarlak karınlı teknelerde, diagonallerin istasyonlarla yaptığı açılar ölçülerek hesaplanır. Ağız kuşağı hattı (ing: sheer), istasyonun üst kenarının açısını verir. Profil hattı ise, omurganın istasyonla yaptığı açıyı verir.
Köşeli teknelerde, köşe hattının üzeri her ağız kuşağı hattının, köşe hattının ve profil hattının istasyonlarla yaptığı açıyı ölçmek yeterli olacaktır.
Klasik teknelerde, kenar açıları hesaplandıktan sonra kaplama kalınlığı tekrar hesaplanır. Kenar açısı başa ve kıçaynaya doğru arttıkça kaplama kalınlığı da görünüşte artar.
Kontrplak teknelerde kaplama kalınlığı klasik ahşap teknelere göre çok ince olduğu için bu hesaplama ihmal edilebilir.
3.4.3 İNŞA ELEMANLARININ BİÇİMLENDİRİLMESİ
Dudley Dix, ağız kuşaklarını tekneye bağlamadan önce açılarına göre tesviye etmeyi öneriyor. İki nedenle, bu işlemi teknenin üzerinde yapmaktansa tezgahta yapmak daha kolay ve tesviye edildikten sonra eğimini alması daha kolay.
Omurga, baş bodoslama ve ağız kuşaklarının biçiminin saptanmasında, endaze planları kadar inşa planları da yardımcı olur. Tasarıcılar, bodoslama gibi inşaa elemanlarının ölçülerini, inşa planına not olarak düşmeyi tercih edebilirler. Endaze planları ve inşa planları birlikte iyi incelenirse bodoslama ve omurga gibi inşa elemanlarının biçimleri doğrulukla saptanabilir.
3.5 EN FAYDALI ÖĞÜT
Bir kere nasıl okunacağını kavradıktan sonra plan okumak amatör tekne inşasının çok önemli bir parçası, başlangıç noktasıdır. Elimizdeki planın detaylarını anlamaya çalışarak harcadığımız vakit, tekne inşası sırasında kat kat geri kazanılacaktır. Yapılacak olan tekneye başlamadan önce onun planlarıyla mümkün olduğunca çok vakit geçirmek ve plandaki her detayın anlamını anlamaya çalışmak çok faydalı olacaktır.
