Gelişen kimya teknolojisi, modern ağaç tekniklerinin doğmasına yol açmıştır. “Cold moulded” ve “strip planked” yanında “kontrplak tekniği” modern ağaç teknikleri olarak sayılabilir. Her üç teknikte de ağaç, kimyasal reçinelerle birlikte kullanılarak kompakt hale getirilir. Çalışma kolaylığı yanında bakım zorlukları da ortadan kalkar. Bu üç teknik de amatör çalışmaya uygun olmakla beraber, kontrplak tekne yapımı bana her zaman amatörler için en uygun teknik gibi görünmüştür.
Kontrplak tekniğinde, ağaç olarak marin kontrplak yanında masif ağaç da kullanılır. Masif ağaç; bodoslama, omurga gibi taşıyıcı elemanlar için gereklidir.
Kontrplak, pek çok açıdan masif ağaçtan daha kullanışlıdır. İşlemesi daha kolaydır. Homojendir. Çatlak ve budak içermez ve birim ağırlıkta, sağlamlığı masif ağaçtan fazladır.
Daha pahalı olması, ağaç gibi çalışılamadığı için ancak çeneli tekne yapımına uygun olması ve sürtünme direncinin düşük olması ise dezavantajlarıdır.
2.1 MARİN KONTRPLAK SEÇİMİ
“Marin kontrplak”, tekne yapımı için üretilmiş kontrplaktır. Ağaç kalitesinin yüksek oluşuyla “exterior grade kontrplak”tan farklıdır.
Okume, huş ve köknar marin kontrplak için en sık tercih edilen ağaçlardır. Didi 40 Cr için de okume önerilmektedir. Türkiye’de bugün, uygun marin kontrplak bulabilmek mümkündür.
Ülkemizde 1700 x 2200 ölçüsünde tabaka daha yaygın bulunmaktadır ancak ithal kontrplaklar, 1200 x 2400 ölçüsünde olabilmektedir. Genellikle ulaşılabilen standart kalınlıklar ise: 4, 6, 8, 10, 12, 15, 20 mm kalınlıklardır.
Doğaldır ki daha uzun parçalar gerekecektir. İngiltere ve Hollanda gibi marin kontrplak üretiminde önde gelen ülkelerde daha uzun parçalar sipariş üzerine temin edilebilse de fiyatları çok yükselir. Eklemek daha iyi bir yoldur. Kontrplağın eklenmesiyle ilgili detayları ilerleyen bölümlerde özellikle kaplama aşamasında ayrıntılı biçimde gözden geçireceğiz.
4mm kontrplak genelde üç katlıdır. Üç katın aynı kalınlıkta olması kalite göstergesidir. Kalın bir iç katın üzerine basılmış ince iki kat tercih edilmemelidir.
İç katların ağaç kalitesi dış katlarla aynı olmalıdır. Katların ek yerleri ise boşluk içermemelidir.
Kullanılan reçineler kontrplağı suya dayanıklı hale getirir. Yapıştırıcı reçinenin kalitesini, bir parça kontrplağı uzun süre kaynatarak deneyebiliriz. İyi kaliteli kontrplak, kaynatıldığında asla katlarından ayrılmamalıdır.
Kontrplak tabakalar, yerden biraz yükselmesini sağlayacak bir ızgara üzerine üst üste istiflenebilir. Eğilip bükülmemesine dikkat edilmelidir.
2.2 MASİF AĞAÇ
Tekne yapımında farklı amaçlar için farklı özellikte çok çeşitli ağaç kullanılır.
Ağaç seçerken öncelikle incelenen özellikler;
- ağacın yoğunluğu,
- vida ya da çivi tutuculuğu,
- yapıştırmaya uygunluğu,
- işlenebilirliği,
- ıslak ve kuru ömrü,
- sertliği,
- bükülebilirliği,
- çatlak ve budak taşıma özelliği olarak sayılabilir.
Örneğin, kemere yapmak için hafif ve bükülebilir bir ağaç, bodoslama ve paraçol içinse sert bir ağaç gerekir. Sintine bölümündeki ağaçların ıslak ömrünün uzun olmasını isteriz, kaplama ağaçlarının da; ama aynı zamanda kolay bükülebilir olmasını da isteriz…
Ve unutulmaması gereken bir özellik de fiyat. Deniz aşırı bölgelerden ithal edilen ağaçlar pahalıdır. Yaşadığımız yere yakın bölgelerden gelen ağaçlar daha ucuz, yerli ağaçlar ise en ucuzdur.
Didi 40 cr için tasarımcısı kısıtlı detaylar dışında “meranti” önermektedir. Biz ise Mojo’nun ağaç seçiminde yukarıdaki gerekçeyle bir takım değişiklikler yaptık. Meranti Türkiye’de bulunabilen bir ağaç ama özellikleriyle kıyaslandığında pahalı. Filipinler’de yetişiyor. Pembe maun ya da Filipin maunu olarak da adlandırılıyor. Önce merantinin özelliklerini gözden geçirelim:
Yoğunluğu: 560 kg/m3, vidalamaya uygun, işlenmesi ve rendelenmesi iyi, orta düzeyde ıslak ömrü ve uzun bir kuru ömrü var. Bükülmeye çok uygun, sert, seyrek budaklı ve seyrek çatlaklı.
Bu özelliklere çok yakın, Türkiye’de çok daha yaygın bulunan ve çok daha ucuz bir ağaç bulduk: Larex (ing:larch).
Larex, çam ailesinden bir ağaç, Kuzey Avrupa’da yetişiyor. Yoğunluğu: 560 kg/m3, vidalamaya uygun, işlenmesi kolay ancak rendeyi tutuyor. Islak ömrü orta, kuru ömrü uzun. Bükülmeye uygun ve sert. Çatlak ve budaklara rastlanıyor. Bu nedenle dikkatli seçildiğinde uygun bir ağaç olduğu görülüyor. Bununla ilgili tanımlarda da dikkatli seçilmesi gerektiği vurgulanıyor. Tekne yapımında Avrupa’da özellikle İskoçya’da kullanılan bir ağaç.
Larex
Meranti için önerilen yerlerde, larex kullanılabilir ancak bir sorunumuz var. Yüksek kaliteli larex, uzun parçalar halinde bulunamıyor. Yüksek kalite larexin tomruk uzunluğu 3 m dolayında. Teknenin bazı bölümleri için bu uzunluk yeterli ancak kuşaklar, omurga ve ağız kuşakları 12 metreden uzun olduğu için çok fazla ek yapmak gerekiyor. 4.5-5 m dolayında kereste bulabilsek bu uzun parçaları ikişer ekle yapabileceğiz, fakat 3 m’lik uzunluk bize her parça için 4 hatta 5 ek yapmayı gerektiriyor.
Bu sorunu iki farklı ağaçla aştık: Çok sağlam ve çok ağır “iroko” çok hafif “ladin”
İroko, tasarımcımızın da bazı detaylar için önerdiği bir ağaç. Çok pahalı ancak pek çok özelliğiyle benzersiz. Yoğunluğu 720 kg/m3. Vida tutuşu çok iyi. İşçiliği kolay. Islak ve kuru ömrü çok uzun. İyi bükülüyor. Çok çok sert. Budak ve çatlağı yok. Renk olarak tike benzeyen iroko, hatalı bir adlandırma ile; “Afrika tiki” olarak tanınıyor. Gerçekte tik ailesinden değil. Maun ailesine daha yakın ancak maun türlerinden çok daha sert ve çok daha uzun ömürlü. Çalışılması kolay dedim ancak rendelerken dikkatli olmak gerekiyor: tersine lifler içerdiği için, zaman zaman kırıklı bir yüzey oluşabiliyor. 5 hatta 5.5 m keresteleri kolaylıkla bulunabiliyor.
İroko
Omurga ve ağız kuşakları için iroko seçtik ama kuşaklar ve kemereler için gereksiz yere sert, ağır ve pahalı.
Ladin, kuzey Avrupa’dan ithal edilen çam ailesinden bir ağaç (ing: spruce stika). Yoğunluğu 450 kg/m3. Vida tutuşu zayıf. Çalışılması çok kolay. Islak ömrü kısa, kuru ömrü orta. Bükülmesi benzersiz. Yumuşak. Çatlaksız arada budakları var.
Ladin; özellikle gümüş ladin hafifliği nedeniyle aranan, bumba, direk ve kemere yapımında kullanılan benzersiz bir ağaç. 5 - 6 m dolayında kerestelerini bulmak mümkün. Seçerken titiz olmak gerekiyor. Budak içerebiliyor. Gerçi çam türü ağaçları, içerdiği budak oranına göre numaralandırarak kalite kalite satıyorlar. Extra kalite ladin dediğinizde zaten az budak içeriyor. Ladinin ekstra kalitesi bile diğer ağaçlarımızdan daha ucuz. Taşıdığı özellikler kemere ve kuşaklar için yeterli.
Ladin
Dikkat edilecek nokta; ömrünün uzun olmayışı. Ancak okume de ömrü kısa olan bir ağaç. Her ikisi de ıslakken çürüyebilecek ağaçlar. Burada kimya teknolojisine başvuracağız. Hepsini emprenye ederek çürümeye karşı koruyacağız. Gerçi bunu kullandığımız tüm ağaçlar için yapacağız ancak ladin ve okume için hayati önem taşıyor. Hazırladığımız parçaların montajına geçmeden önce emprenye işlemi yapılmalı. Emprenye ettiğiniz ağacı işlemeye devam etmemelisiniz.
Türkiye’de ağaçlar tomruk ve kereste olarak satılıyor. Tomrukla hiç işimiz olmaz ancak kereste alırken de işlenmiş olarak alma şansınız var. Mojo’ya başlamadan öce detaylı bir çalışmayla hangi ağaçlardan hangi uzunluk ve kalınlıkta ağaçlara ihtiyacımız olduğunu listeledim.
Ağaçları ısmarlamaya, elimde bu listeyle gittim. Satıcı, bu listeden kaç m3 ağaca ihtiyacım olduğunu hesapladı. Üzerine bir miktar işçilik ücreti koydu ve ben ağaçları ihtiyacım olan kalınlıklarda biçilmiş ve kalınlık makinesinden geçirilmiş olarak aldım. Çok da titiz çalışılmış. Kalınlıklar mm. toleransıyla tutuyordu.
Bu şekilde, ağaç kurutma, uygun biçme detaylarıyla da uğraşma zorunda kalınmıyor. Alınan keresteler fırınlanmamış olsa da soyulmuş ve biçilmiş olduğu için zaten “hava kurusu” düzeyine geliyor. Bu bizim çalışmamız için yeterli bir kuruluk. Bunu koruyabilmek için aldığımız ağaçları uygun biçimde istiflemek de önemli.
Ağaçların İstiflenmesi
Kapalı bir ortamda fotoğrafta gördüğümüz biçimde istiflenmiş olan ağaçlar, nem açısından daha stabil kalacağı için çatlama ve çalışma oranı da en az düzeye iner. Yine de ağaçların çalışma oranıyla ilgili aşağıdaki özellikleri bilmekte her zaman fayda var.
C>B>A
2.2.1 AĞAÇLARIN EKLENMESİ
Tekne yaparken istediğimiz uzunlukta ağaç bulamayacağımızı anladık, ağaçların eklenmesiyle ilgili özellikleri de bu bölümde gözden geçireceğim (kontrplakların eklenmesini kaplamayı yaparken anlatmak üzere erteliyorum).
Yapıştırıcı kimyasallarıyla ilgili tekniklerin çok gelişmediği dönemlerde çeşitli ekleme teknikleri kullanılmıştır.
1
2
3
Güçlü yapıştırıcı kimyasalların varlığında, 1 numaralı çizim bütün amaçları karşılar. Burada ek yapmak için oluşturulmuş kamanın ağacın kalınlığına oranı önem kazanır.
1/6 oranı genel amaçlar için yeterlidir. Kalın omurga parçaları için (didi 40 Cr nin omurgası gibi değil) 1/8 ve cıvatalarla bağlama. Direk parçalarında ise 1/12 oranları genelde önerilen oranlardır.
Günümüzde, ağaç tekne yapımında yalnızca iki yapıştırıcı gerçekten geçerli kabul edilir:
- Resorşinol
- Epoksi bazlı yapıştırıcılar (deniz tutkalı olarak da anılan poliüretan yapıştırıcılar değil).
Resorşinol, okuduklarımdan öğrendiğim kadarıyla daha toleranslı bir yapıştırıcı. Nemliliği daha iyi tolere edebiliyor ancak hiç kullanmadım ve Türkiye’de bulunup bulunmadığını da bilmiyorum. Epoksiye göre oldukça da ucuz olduğu anlaşılıyor.
Epoksi bazlı yapıştırıcılar, üreticisinin önerilerine titizlikle uyulduğunda mükemmel sonuç verir.
Epoksi, iki komponentli bir reçinedir. İkisini birbirine karıştırdığınızda (önerilen oranlarda) kimyasal reaksiyon başlar ve sertleşir. Her iki komponentin hangi oranda karıştırılacağı konusunda kesinlikle önerilere uymak gerekir. Malzemenin sağlamlığı buna doğrudan bağlıdır.
Epoksi ile çalışırken nem ve ortam sıcaklığı da çok önemlidir. Geliştirilen yeni yapıştırıcılarda nem biraz ikinci planda kalabiliyor olsa da ortam sıcaklığı 150C altında olmamalı. Çok sıcak olduğunda ise çalışma süresi çok kısalmakta. Bazı markalar farklı hızda sertleştiricilerle bu konuda biraz daha geniş bir çalışma alanı sunsa da ortam sıcaklığı her durumda bağlayıcı.
Yapıştırma işleminde her firma tarafından önerilen ikinci bir, çok önemli ayrıntı, iki farklı visközitede malzeme kullanmak. Epoksi reçinesi bir baz malzemedir. Firmalar, bu baz malzeme üzerinden çeşitli katkılarla amaca uygun ürünleri oluştururlar. Emprenye amaçlı malzemeler çok düşük visköziteye sahipken, yapıştırıcılar daha yüksek, macunlar ise çok yüksek visköziteye sahiptir.
Önce emprenye amaçlı düşük visköziteli malzeme, yapıştırılacak her iki yüzeye de sürülür. Ağaç onu, 0.5 mm kadar emer ve kuruması beklenir. 20 - 22 0C ortam sıcaklığında 4 - 5 saat sonra kuruma başlar ama kimyasal reaksiyon süresi en az 24 saat daha devam edecektir.
Kimyasal reaksiyon devam ederken, yüksek visköziteli yapıştırıcı tek yüzeye sürülerek parçalar birbirine tespit edilir (Tespit zorunludur: İşkence, vida vs ile. İki parça arasında ne kadar az boşluk kalmışsa yapıştırma o kadar kuvvetlidir).
Epoksinin pörtlemesi gerekiyor
Amaç, ağacın içine ilerleyemeyecek kadar yüksek visköziteli yapıştırıcının ağacın içine işlemiş emprenye malzemesine kimyasal olarak yapışmasını sağlamaktır. Her iki malzeme aynı kimyasal reaksiyonu sürdürdüğü için birbirine kaynar. Bu aşamada epoksi malzemenin, kimyasal reaksiyonu etkileyecek katkılar içermemesi önemlidir (solvent gibi). Ağaç, her iki yüzeyde ve yüzeyinde bir miktar içinden kuvvetle tutulmuştur. Yeterince zorladığınızda kırılma yapışma yüzeyinde değil, ağaçta olacaktır.
Epoksi kullanımı tekne yapımının farklı aşamalarında farklı biçimlerde gündeme gelecek.
Laminasyon, koruma, macun ve boya biçiminde kullanım için ilgili bölümlerde açıklamalar yapacağım.
Epoksi malzemenin satışa sunulmasıyla ilgili farklı iki uygulamayı da belirttikten sonra ağaç konusuna dönelim. Bazı firmalar baz olarak reçine yanında katkı maddelerini ayrı ayrı satışa sunar ve siz amacınıza uygun malzemeyi katkı maddelerini ekleyerek elde edersiniz. Örneğin katkı maddesinin özelliğine ve oranına göre, yapıştırıcı ya da macun elde etmek gibi. Bizim tercih ettiğimiz firma hazır karışım olarak ürünlerini satışa sunuyor. Bana daha pratik görünüyor ve iyi sonuçlar alıyoruz.
Gerekli uzunluklarda eklenmiş ve uygun biçimde istiflenmiş ağaçlarımızla çalışmaya devam edebiliriz.
